Przekolno (d. Gross Ehrenberg)
Sołectwo: Przekolno
Aktualna liczba mieszkańców - 492
Historia
Wieś wzmiankowana w źródłach od 1250 r.; do wojny 30-letniej w obrębie Księstwa Pomorskiego, później Brandenburgii. Pierwotnie najpewniej stanowiła własność zakonną, od pocz. XV w. poświadczona własność świecka (ród Bradelow). W 3 ćw. XV w. - w konsekwencji wojen - Przekolno zostało całkowicie zniszczone. Od schyłku tegoż stulecia następują częste zmiany właścicieli; są to rody v. Wedel, v. Wreech, v. Waldow, v. Bornstädt; od 1863 r. rodzina Hoffmanów. Z dwoma ostatnimi należy łączyć utworzenie folwarków w ich obecnym usytuowaniu. W 1929 r. jako właścicielka majątku ziemskiego wymieniona jest Jouanne Hedwig.
W ciągu dziejów Przekolno zawsze było znaczącą wsią w subregionie. Już od XIII w. istniał kościół, w XVI w. komora celna. Oprócz dóbr rycerskich (w poł. XIX w. ok. 1250 ha, w l. 20-tych XX w. ok. 870 ha) była to własność chłopska, którą stanowiło kilkanaście dużych gospodarstw. W pocz. XX w. wieś liczyła ponad 500 mieszkańców. Po II wojnie światowej majątek upaństwowiono, tworząc na jego bazie PGR, część chłopska pozostała w użytkowaniu rolników indywidualnych.
Układ przestrzenny i zabudowa
Przekolno stanowi obecnie jedną z bardziej interesujących i cennych wsi na terenie gminy. Pierwotnie była to zapewne owalnica, założona na osi E-W (forma ta jest obecnie czytelna w N-E części wsi). W wyniku rozbudowy folwarków układ przestrzenny uległ zmianie; od 2 poł. XIX w. zawiera elementy wsi placowej i ulicowej. Dokumentują to mapy z 1892 i 1934 r.
Główna droga wiejska biegnie na osi N-S; przy niej usytuowany jest kościół z cmentarzem oraz - po obu stronach - dwa podwórza folwarczne o zwartej, geometrycznej formie. Tyły zabudowań gospodarczych wyznacza wschodnią i zachodnią pierzeję ulicy. Plac wiejski nie zabudowany, trawiasty, ze zbiornikiem wodnym i remizą. Przy okalających go drogach chłopska zabudowa zagrodowa; analogiczna zabudowa także w południowym krańcu wsi. W północnej części Przekolna - już poza historycznym założeniem przestrzennym - zabudowa współczesna, w tym piętrowe budynki wielorodzinne. Zagrody chłopskie o XIX-wiecznej metryce są w założeniu wielobudynkowe (obecnie znacznie zdekomponowane) z chałupami usytuowanymi kalenicowo na froncie działek siedliskowych.
Główne elementy strukturalne
- średniowieczny kościół z dawnym cmentarzem przykościelnym; zespół pałacowy (XVIII, XIX, pocz. XX w.) z folwarkiem (cz. Zachodnia); cenne są tu pałac, park oraz dwa budynki gospodarcze (obora i stajnia); pozostała zabudowa w różnym stopniu zdewaloryzowana, folwark (cz. Wschodnia) ze znacznie lepiej zachowaną, jednorodną zabudową gospodarczą ze schyłku XIX w. Z nim łączy się reprezentacyjna rządcówka z towarzyszącym terenem zieleni komponowanej;
- zabudowa wiejska na północ oraz na południe od folwarku, w tym interesujący zespół obiektów;
- XIX-wieczny cmentarz (ob. Grzebalny) z kaplicą;
- placowa część wsi, ze stosunkowo najbardziej przekształconą zabudową - z wyjątkiem krańca zachodniego.
